เปิดแหล่ง "ขยะในบ้าน" จุดกำเนิดของเสีย กำจัดยังไงดีก่อนบานปลายเป็นปัญหาใหญ่

โดย: กองช่าง สุขาภิบาล
21 มกราคม 2565
667 ครั้ง

เปิดแหล่ง "ขยะในบ้าน" จุดกำเนิดของเสีย กำจัดยังไงดีก่อนบานปลายเป็นปัญหาใหญ่

ชวนเปิดกรุแหล่งขยะในบ้าน จุดกำเนิดของเหลือทิ้งในชีวิตประจำวัน พร้อมวิธีจัดการขยะเบื้องต้นด้วยกลยุทธ์ 3R ไม่ว่าใครก็กำจัดขยะได้ เพียงแค่รู้จักและทำความเข้าใจ

“ขยะ” หรือ สิ่งของเหลือใช้จากชีวิตประจำวันที่รอการกำจัด นับเป็นปัญหาใหญ่ที่ประเทศไทยและทั่วโลกเผชิญกันมานาน และกําลังเป็นวิกฤตในตอนนี้ ทั้งปริมาณที่เพิ่มมากขึ้นในทุกปี การทิ้งและแยกขยะที่ไม่ถูกต้องจนไม่สามารถนําขยะกลับมาใช้ประโยชน์ซ้ำได้เท่าที่ควร และทำให้การกำจัดขยะอย่างถูกต้องเกิดประสิทธิภาพน้อยลงตามไปด้วย สร้างปัญหาต่อสิ่งแวดล้อม ส่งผลกระทบต่อคนและสัตว์ หลายคนอาจจะรับรู้ถึงปัญหาดังกล่าว แต่อาจจะมองว่าเป็นเรื่องไกลตัว ควบคุมยาก และจัดการลำบาก ทั้ง ๆ ที่ความจริงแล้ว ขยะเป็นเรื่องใกล้ตัวมากกว่าที่คิด และการคัดแยกขยะจากครัวเรือนก็ถือเป็นจุดเริ่มต้นที่จะช่วยลดปริมาณขยะ และขยะจะไม่กลายเป็นขยะที่ไร้ค่าหากเราจัดการอย่างถูกวิธี และนำกลับไปใช้ประโยชน์ต่อได้

แล้วการคัดแยกขยะหรือจัดการขยะให้ถูกวิธีทำอย่างไร ? วันนี้เราจะพาไปดูพร้อม ๆ กันว่าขยะต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น แอบซุกซ่อนอยู่ตรงไหนของบ้านบ้าง แล้วจะทำอย่างไรดีเพื่อทำให้ขยะหรือสิ่งของเหล่านั้นมีค่าอีกครั้ง และไม่กลับไปสร้างปัญหาให้กับสิ่งแวดล้อม

ขยะในบ้านมาจากไหนบ้าง ?

ขยะในบ้านมีอยู่แทบทุกมุม ทุกห้อง ทุกที่ ไม่ว่าจะเป็นห้องนอน ห้องน้ำ ห้องครัว ห้องรับแขก ห้องทำงาน หรือห้องเก็บของ ซึ่งข้อมูลจากกรมควบคุมมลพิษ ได้ระบุถึงสถานการณ์ของขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้นในชุมชนว่า ในปี 2561 จำนวนขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้นในชุมชนประมาณ 27.8 ล้านตัน เพิ่มขึ้นจากปี 2560 ร้อยละ 1.64 เนื่องมาจากชุมชนเมืองมีการขยายตัว ประชากรเพิ่มขึ้น ทำให้การบริโภคมากขึ้น และการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตจากการทำเกษตรกรรมไปสู่สังคมเมือง ประกอบกับมีการส่งเสริมการท่องเที่ยว จึงส่งผลให้ปริมาณขยะมูลฝอยในหลายพื้นที่มีแนวโน้มสูงกว่าที่ผ่านมา ขณะเดียวกันกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ก็ระบุว่า ขยะภายในบ้านหนึ่งหลัง มีมากกว่า 1,400 ชนิดเลยทีเดียว ซึ่งไม่น่าเชื่อว่าแค่บ้านหลังเล็ก ๆ จะสามารถสร้างขยะได้มากมายขนาดนี้ ว่าแต่ขยะในบ้านที่ว่านี้มาจากไหนบ้าง

1. ขยะในห้องนอน

ในห้องนอนอาจจะไม่ได้เป็นบ่อเกิดของขยะโดยตรง แต่ของใช้ต่าง ๆ เมื่อถูกใช้งานและหมดสภาพแล้วก็กลายเป็นขยะดี ๆ นี่เอง ไม่ว่าจะเป็น ที่นอนเก่า หมอนเก่า ที่นอนปิกนิก โต๊ะเครื่องแป้ง ผ้าเช็ดตัวเก่า ตุ๊กตา กรอบรูป หนังสือ นาฬิกาปลุก รวมถึงบรรจุภัณฑ์เครื่องสำอางต่าง ๆ เช่น ขวดน้ำหอม ตลับแป้ง กระป๋องแป้ง และครีมบำรุงผิวที่เสื่อมสภาพหรือหมดอายุการใช้งาน ซึ่งเรามักจะเห็นคนทิ้งในคลอง กองขยะ ไม่ได้รับการกำจัดที่ถูกต้อง นานวันก็ทับถมอัดแน่นจนก่อให้เกิดปัญหาหลายด้าน

2. ขยะในห้องน้ำ

ในห้องน้ำถือเป็นจุดกำเนิดของขยะพลาสติกมากที่สุดในบ้าน เพราะเต็มไปด้วยบรรจุภัณฑ์และหีบห่อต่าง ๆ เช่น ขวดพลาสติกบรรจุภัณฑ์ต่าง ๆ ทั้ง หลอดยาสีฟัน ขวดสบู่เหลว ขวดแชมพู ขวดครีมนวดผม ขวดโลชั่น ขวดบรรจุน้ำยาทำความสะอาด ขวดบรรจุน้ำยาฆาเชื้อ นอกจากนี้ ยังมีกระดาษทิชชู ผ้าเช็ดมือ แปรงสีฟัน หวี มีดโกน รองเท้าแตะ กะละมังซักผ้า แปรงซักผ้าที่หมดอายุการใช้งานหรือเสื่อมสภาพไปตามเวลา

3. ขยะในห้องครัว

ขยะในห้องครัวส่วนใหญ่มักจะเป็นขยะประเภทอาหาร เช่น เศษผัก เศษอาหาร เปลือกผลไม้ น้ำมันจากการทอดอาหาร และกากไขมันจากบ่อดักไขมัน นอกจากนี้ยังมีภาชนะบรรจุอาหาร เช่น จานพลาสติก ถุงพลาสติก ถุงร้อนใส่แกง ขวดเครื่องปรุงต่าง ๆ ทั้งขวดน้ำมันพืช ขวดน้ำมันหอย ขวดน้ำปลา ขวดซอส รวมถึงแกลลอนน้ำมัน และเครื่องครัวต่าง ๆ ได้แก่ หม้อ กระทะ เตาไมโครเวฟ ตู้เย็น และเตาแก๊ส ซึ่งเป็นของใช้ที่เสื่อมสภาพหรือหมดอายุการใช้งาน

4. ขยะในห้องพระ

ขยะในห้องพระ มาจากของที่นำไปไหว้บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ได้แก่ เศษเทียนไข น้ำตาเทียน ก้านธูป ซองธูป ดอกไม้แห้ง ดอกไม้พลาสติก ของใช้และของตกแต่งอีกเล็ก ๆ น้อย ๆ ทั้งไฟแช็ก แจกัน กรอบรูป โต๊ะ ตู้ และชั้นวางของ รวมไปถึงขยะทีเกิดจากของเซ่นไหว้ เช่น อาหารคาว อาหารหวาน และผลไม้ต่าง ๆ

5. ขยะในห้องรับแขก

พื้นที่ส่วนกลางที่มีหลายคนเข้ามาใช้งาน ก็มีขยะเกิดขึ้นมากมายหลายประเภทมากกว่าห้องอื่น ๆ ไม่ว่าจะเป็นขยะเอกสาร เครื่องใช้ไฟฟ้า รวมถึงเฟอร์นิเจอร์ เช่น หนังสือพิมพ์ นิตยสาร วารสาร ปฏิทิน กล่องกระดาษ ขวดแก้วเครื่องดื่ม นาฬิกา แจกัน อัลบั้มรูป กรอบรูป เศษผ้าขี้ริ้ว ขวดสเปรย์ดับกลิ่น ขยะติดเชื้อจากอุปกรณ์ทำแผล เก้าอี้ โซฟา โคมไฟ ไฟฉาย โทรทัศน์ เครื่องเสียง หลอดไฟ เครื่องปรับอากาศ พัดลม รวมไปถึงของใช้อื่น ๆ ที่เสื่อมสภาพและหมดอายุการใช้งาน

6. ขยะในห้องทำงาน

ประเภทขยะของห้องทำงาน ส่วนมากจะเป็นขยะรีไซเคิลและขยะอิเล็กทรอนิกส์ เช่น กระดาษเอกสาร แฟ้มเอกสาร ซองเอกสาร ถุงชนิดต่าง ๆ รวมถึงเครื่องใช้ในสำนักงานที่จัดอยู่ขยะอันตราย เช่น จอคอมพิวเตอร์ ซีพียู เครื่องปริ้นเตอร์ เครื่องแฟกซ์ เครื่องถ่ายเอกสาร ตลับหมึกพิมพ์ โทรศัพท์ และโทรทัศน์ ซึ่งเป็นของใช้ที่เสื่อมสภาพและหมดอายุการใช้งาน

7. ขยะในห้องเก็บของ

ส่วนของที่ชำรุด ที่มีความเสียหาย ผุ ๆ พัง ๆ แต่ยังไม่ได้นำไปกำจัดก็มักจะถูกนำไปเก็บไว้ห้องเก็บของ เช่น กล่องกระดาษ กล่องเครื่องมือ ถังสี ชั้นวางของ โต๊ะ-เก้าอี้พลาสติก ไม้กวาด และไม้ถูพื้น นอกเหนือจากนี้ก็มีเศษไม้ เศษกระเบื้อง ซึ่งอาจจะรวมของใช้ในสวน ทั้ง เครื่องตัดหญ้าเสีย ปั๊มน้ำเสีย และมอเตอร์เก่า รวมไปถึงของใช้ที่เสื่อมสภาพและหมดอายุการใช้งาน

8. ขยะในโรงจอดรถ

สำหรับขยะที่มาจากโรงจอดรถส่วนใหญ่ ได้แก่ ซากรถยนต์ อะไหล่รถ ทั้งแผ่นคลัตช์ ลูกปืน ยางใน ยางนอก น้ำมันเบรกเก่า น้ำมันเครื่องเก่า แกลลอนน้ำมัน และแบตเตอร์รีรถเก่า อันเป็นของใช้ที่เสื่อมสภาพและหมดอายุการใช้งาน

9. ขยะในสนามหญ้า

ขยะในสนามหญ้าที่เจอบ่อย ๆ ได้แก่ กิ่งไม้ ใบไม้ ของตกแต่งทั้ง ถังน้ำ บัวรถน้ำ สายยาง รั้ว ประตู เก้าอี้พลาสติก รวมถึงของเล่น เช่น ลูกฟุตบอล ลูกบาส

วิธีลดขยะในบ้านด้วย 3R

3R คืออะไร

3R หรือ 3 ใช้ คือการจัดการขยะในบ้านเรือนและชุมชน ด้วยวิธีง่าย ๆ ที่สามารถทำได้ทุกคน ทุกเพศ ทุกวัย ปฏิบัติได้จริงในชีวิตประจำวัน

3R มีประโยชน์อย่างไร

ประโยชน์ของการจัดการขยะด้วย 3R นอกจากจะช่วยควบคุมปริมาณการเกิดขยะที่ต้นกำเนิดแล้ว ยังเป็นการเพิ่มประสิทธิภาพการคัดแยกและทำให้สามารถนำขยะไปใช้ประโยชน์ได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด ก่อนจะนำไปกำจัดด้วยวิธีการต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการการเผาหรือการฝังกลบ แถมยังสามารถนำขยะบางส่วนไปสร้างรายได้ได้อีกด้วย

3R มีอะไรบ้าง

หลัก 3R ประกอบด้วย Reduce (การใช้น้อยหรือลดการใช้) Reuse (การใช้ซ้ำ) และ Recycle

Reduce

Reduce หมายถึง การใช้น้อยหรือลดการใช้ โดยใช้เท่าที่จำเป็นเพื่อช่วยลดปริมาณขยะให้มากที่สุด ตัวอย่างเช่น

ใช้ถุงผ้าแทนถุงพลาสติก

จากเดิมที่ใช้ถุงพลาสติกและใช้ได้ไม่กี่ครั้ง ให้เปลี่ยนมาใช้ถุงผ้าหรือตะกร้าที่สามารถใช้ซ้ำได้เรื่อย ๆ ไม่ต้องซื้อใหม่หลาย ๆ ครั้งก็จะช่วยลดปริมาณขยะได้อีกทางหนึ่ง และตอนนี้ห้างสรรพสินค้าหลายแห่งมีนโยบายให้แต้มเพิ่มกับผู้ที่นำถุงผ้าไปช้อปปิ้ง เพื่อสนับสนุนลดใช้พลาสติก

ใช้แก้วส่วนตัวแทนแก้วพลาสติก

ประโยชน์การใช้แก้วส่วนตัว นอกจากจะนำมาใช้ซ้ำและช่วยลดการเกิดขยะ เช่น แก้วพลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวแล้วทิ้งได้แล้ว บางร้านยังมีส่วนลดให้สำหรับคนที่นำแก้วส่วนตัวไปซื้อเครื่องดื่มอีกด้วย

ใช้ผลิตภัณฑ์ชนิดเติม (Refill)

การใช้ผลิตภัณฑ์ชนิดเติมช่วยลดปริมาณขยะพลาสติกได้มากกว่าปกติ เนื่องจากบรรจุภัณฑ์ชนิดเติมทำให้เกิดขยะพลาสติกน้อยกว่า เช่น น้ำยาซักผ้าหรือน้ำยาปรับผ้านุ่มแบบถุงเติม

ใช้กล่องข้าวแทนกล่องโฟม

แทนที่จะใช้กล่องโฟมหรือถุงพลาสติกในการใส่อาหาร ให้เปลี่ยนมาใช้กล่องข้าวหรือปิ่นโต ก็จะช่วยลดปริมาณโฟมและพลาสติกที่ย่อยสลายยากลงไปได้มาก ซึ่งตอนนี้ก็มีร้านอาหารหลายแห่งที่ให้ความสนใจและช่วยสนับสนุน เช่น ให้ส่วนลดกับผู้ที่นำกล่องข้าวไปใส่อาหาร

Reuse

Reuse หมายถึง การนำวัสดุเหลือใช้หรือสิ่งของต่าง ๆ กลับมาใช้ซ้ำให้คุ้มค่ามากที่สุด โดยไม่ต้องผ่านกระบวนการแปรรูปหรือแปรสภาพ ตัวอย่างเช่น

รียูสวัสดุเหลือใช้ในบ้าน

การนำสิ่งของต่าง ๆ มาดัดแปลงเป็นสิ่งประดิษฐ์ง่าย ๆ นอกจากจะช่วยลดปริมาณขยะในน้อยลงแล้ว ยังช่วยสร้างอาชีพและสร้างรายได้อีกทางหนึ่ง

ใช้กระดาษให้ครบ 2 หน้า

การใช้กระดาษให้ครบทั้งสองหน้าถือเป็นการใช้ซ้ำได้อย่างคุ้มค่า ยิ่งไปกว่านั้นยังสามารถนำมาทำเป็นกระดาษหน้าที่สาม ด้วยการพิมพ์อักษรเบรลล์ให้ผู้พิการทางสายตาได้อีกด้วย

ใช้ถ่านไฟฉายแบบชาร์จใหม่ได้

การใช้ถ่านที่นำมาชาร์จใหม่ได้ แทนถ่านที่ใช้แล้วทิ้งแบบทั่วไป เป็นการลดปริมาณขยะอันตรายให้น้อยลง แถมยังประหยัดเงินในกระเป๋าไปในตัว

บริจาคเสื้อผ้า

การบริจาคเสื้อผ้าและสิ่งของที่ไม่ใช้งานแล้วให้กับผู้ที่ต้องการ ถือเป็นการลดปริมาณขยะ ทำให้บ้านเป็นระเบียบ แถมยังได้บุญอีกด้วย

Recycle

Recycle หมายถึง การนำวัสดุเหลือใช้หรือขยะรีไซเคิลไปแปรรูปเป็นวัตถุดิบหรือผลิตภัณฑ์ใหม่ เพื่อนำกลับมาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด พร้อมทั้งลดปริมาณขยะไปด้วย ตัวอย่างเช่น

การนำกระป๋องมาหลอมเป็นขาเทียม

แทนที่จะโยนกระป๋องอะลูมิเนียมทิ้งโดยเปล่าประโยชน์ ก็สามารถส่งต่อ เพื่อนำไปแปรรูปเป็นขาเทียมให้กับผู้พิการได้

นำกล่องเครื่องดื่มมาทำตะกร้า

กล่องเครื่องดื่มประเภทกล่อง UHT เช่น กล่องนมหรือกล่องน้ำผลไม้ สามารถส่งต่อ เพื่อนำไปแปรรูปเป็นตะกร้าเอาไว้ใช้งานได้

นำกระดาษมาทำกล่องทิชชู

กระดาษสีหรือกระดาษหนังสือพิมพ์ สามารถนำมาแปรรูป เพื่อประดิษฐ์เป็นกล่องทิชชูเอาไว้ใช้งานและสร้างรายได้อีกช่องทาง

นำขวดพลาสติกใสมาแปรรูปเป็นเสื้อ

แทนที่จะทิ้งขวดน้ำพลาสติก (PET) ก็สามารถส่งต่อ เพื่อนำไปแปรรูปเป็นเสื้อใหม่ได้

แม้ขยะจะมีปริมาณเพิ่มขึ้นทุกที่ในบ้าน แต่การกำจัดก็ไม่ได้ยากอย่างที่คิด เพียงแค่ช่วยกันคนละไม้ละมือ โดยเริ่มต้นที่ตัวเรา ก็ช่วยลดปริมาณขยะและให้โลกกลับมาสะอาด สวยงาม น่าอยู่ แถมช่วยปัญหาสิ่งแวดล้อมได้อีกด้วย

ขอขอบคุณข้อมูลจาก
ดร.กัญณภัทร ชื่นวงศ์ สถาบันวิจัยพลังงาน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ดร.เพ็ญศิริ ประชากิตติกุล สาขาวิชาวิศวกรรมสิ่งแวดล้อมและการจัดการภัยพิบัติ สำนักสหวิทยาการ มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตกาญจนบุรี
ดร.สุธาทิพย์ สินยัง สาขาวิชาวิศวกรรมสิ่งแวดล้อม ภาควิชาวิศวกรรมโยธา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม
กรมควบคุมมลพิษ