ข้อมูล ศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น

 

ลำดับที่	ชื่อ	ปีที่ก่อตั้ง	จำนวนพระภิกษุ	จำนวนสามเณร
1	วัดสุนทรีกาวาส	2447	11	-
2	วัดดอนไชย	2428	11	12
3	วัดดอนแก้ว	2476	13	10
4	วัดอรัญญเขต	2430	22	11
5	วัดแม่สอดน่าด่าน	2400	20	12
6	วัดชุมพลคีรี	2314	15	-
7	วัดตรีรัตนาราม	2552	6	-
8	วัดสักทอง	2553	6
9	วัดมณีไพรสณฑ์	2328	27	10
10	วัดบุญญาวาส	2482	8	2

 

 

       ประเพณีกวนข้าวทิพย์หรือ "ก๋วนข้าวทิพย์" ประจำปี ณ วัดสักทองวนาราม ตำบลแม่สอด อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก  เป็นประเพณีที่มีพุทธศาสนิกชนในพื้นที่เข้าร่วมพิธีเป็นจำนวนมาก เพื่อสืบสานขนบธรรมเนียมให้ประเพณีดังกล่าวอยู่คู่กับท้องถิ่นสืบทอดต่อกันไปชั่วลูกหลานบนพื้นฐานความเป็นคนไทย ซึ่งผู้ที่จะเป็นคนกวนข้าวนั้น จะต้องแต่งชุดขาวห่มขาว เพื่อให้ข้าวที่จะนำไปแจกจ่ายขาวสะอาดและบริสุทธิ์ เป็นข้าวทิพย์ที่ชาวบ้านจะนำไปแบ่งปันกินกันเพื่อความเป็นสิริมงคลประธานชุมชนสักทอง กล่าวว่า  ประเพณีกวนข้าวทิพย์ หรือ ชาวบ้านเรียกว่า "ก๋วนข้าวทิพย์" เป็นพิธีกรรมของศาสนาพราหมณ์ ที่มีสอดแทรกเข้ามาปะปนในพิธีกรรมทางพุทธศาสนา เพื่อถวายแด่พระภิกษุสงฆ์ และบูชาพระรัตนตรัยอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ตาย ซึ่งประเพณีกวนข้าวทิพย์เป็นพระราชพิธีที่กระทำกันในเดือน 10 มีมาตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัยและกรุงศรีอยุธยา เป็นราชธานี และได้รับการฟื้นฟูครั้งใหญ่ ในสมัยรัชกาลที่ 1 และมาละเว้นเลิกรา ไปในสมัยรัชกาลที่ 2 จากนั้นได้รับการฟื้นฟู อีกครั้งหนึ่งในสมัยรัชกาลที่ 4 เป็นต้นมา แต่ในปัจจุบันนี้ส่วนใหญ่จะจัดกันในเดือน 12 บางแห่งก็เดือน 1 ซึ่งคงจะถือเอาระยะที่ข้าวกล้า ในท้องนามีรวงขาวเป็นน้ำนมของแต่ละปี และชาวบ้านก็มีความพร้อมเพรียงกัน ซึ่งทางชุมชนและทางวัด ได้มีการจัดงานประเพณีก๋วนข้าวคู่กับประเพณีถวายข้าวพระพุทธ เพื่อเป็นพุทธบูชาและอนุรักษ์ประเพณีดีงามที่มีมาตั้งแต่ดั้งเดิม

 

       ประเพณีกาดสวรรค์หรือ ประเพณีตลาดสวรรค์ จัดขึ้นในช่วงเดือนพฤศจิกายน ของทุกปีณ วัดแม่ซอดน่าด่าน (วัดหลวง)  ตำบลแม่สอด อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก เป็นประเพณีที่มีมาช้านานแล้ว จากแนวคิดและความเชื่อทางพระพุทธศาสนาที่เล่าต่อกันมาว่า หลังจากออกพรรษาแล้ว พระพุทธเจ้าได้เสด็จลงมาจากสรวงสวรรค์ โดยเฉพาะวันเพ็ญเดือนสิบสอง ซึ่งตรงกับวันลอยกระทงชาวไทยใหญ่จะจัดทำอาหารหวานคาว ซึ่งส่วนใหญ่จะประกอบไปอาหารพื้นเมือง อันได้แก่ ข้าวส้ม ข้าวกั๊นจิ้น กระบ่องจ่อ ข้าวซอย ขนมเส้นแกงหยวก จ่าส่าน ฮาลาหว่า เส่งเพ่ โดยทุกบ้านจะจัดทำแล้วนำมารวมกันที่วัดโดยพร้อมเพรียง แล้วนำอาหารไปแห่รอบๆ หมู่บ้านเพื่อให้ทุกคนมาร่วมงาน แล้วจึงทำทำพิธีถวายอาหารแด่พระพุทธในตอนกลางวัน อาหารอีกส่วนหนึ่งก็นำมาจัดวางเป็นซุ้มในลานวัด รอจนถึงเวลา 5-6 โมงเย็น ทุกคนในหมู่บ้านก็จะมาร่วมรับประทานอาหารพร้อมกันในลานวัด โดยมีความเชื่อว่าอาหารที่มาร่วมรับประทานเป็นของดี รับประทานเข้าไปแล้วจะมีโชค มีความสุขความเจริญ ทุกคนมารับประทานได้โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายใด ๆ พร้อมกับมีมหรสพ การละเล่นพื้นบ้าน และลอยกระทง ควบคู่กันไป

 

      ประเพณีแล้อุปั๊ดตะก่า หรือ แล้อุ๊๊ดตะก่า  เป็นประเพณีแห่รับข้าวพระพุทธของคนเชื้อสายไทยใหญ่ในแม่สอด คำว่า “แล้อุปั๊ดตะก่า” เป็นภาษาไทยใหญ่ หมายถึง คณะอุบาสกแห่รับข้าวพระพุทธจากผู้มีจิตศรัทธาถวายพระพุทธเจ้า ซึ่งจะจัดขึ้นในหนึ่งวันก่อนวันเข้าพรรษาของทุกปีประเพณีนี้เป็นประเพณีของคนท้องถิ่นคนไทยใหญ่ (คนไต) กล่าวคือ คนไทยใหญ่นับถือพระพุทธศาสนาอย่างเดียวและยึดเหนี่ยวจิตใจ ในทุกบ้านทุกหลังคาเรือนจะมีหิ้งพระพุทธรูปไว้ในบ้าน บูชาด้วยดอกไม้สด ธูป เทียน เป็นเครื่องสักการะ และในทุกๆเช้าจะถวายข้าวพระพุทธก่อนอื่นเป็นประจำ โดยถือเป็นกิจวัตรและจะสอนให้ลูกหลานได้ถือประพฤติปฏิบัติตามและสืบทอดจนมาถึงทุกวันนี้และในปีนี้พิธี “แล้อุปั๊ดตะก่า” จะจัดขึ้นณ วัดแม่ซอดน่าด่าน อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก โดยเริ่มตั้งแต่วันที่ 29 กรกฎาคม 2558 เวลา 11.00 น. เป็นต้นไป และจะจัดพิธีนี้ในทุกวันโกน(วันก่อนวันพระ 1 วัน)ตลอด 3 เดือน พิธีกรรมนี้เป็นพิธีกรรมที่สืบทอดกันมาแต่ช้านาน ถือเป็นพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ โดยผู้เข้าร่วมในขบวนจะต้องเป็นชายที่นุ่งขาวเท่านั้น ห้ามมิให้หญิงเข้าร่วมแต่ก็สามารถเดินร่วมชมตามหลังขบวนได้ การแห่จะเป็นไปอย่างเรียบง่าย มีสีสันจากขบวนตุงที่หลากหลายสี เป็นทิวแถวสวยงาม มีศิลปวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์อันเก่าแก่ของคนไทยใหญ่ คือการ “รำโต” หรือชาวบ้านเรียกว่า “รำกินกะร่า” หรือเรียกว่าการรำสิงโตนั่นเอง ลักษณะจะคล้ายกับการเชิดสิงโตของชาวจีนใช้แสดงเฉพาะในเทศกาลที่ยิ่งใหญ่เท่านั้นทั้งนี้เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ชาวเมือง โดยบรรพบุรุษของชาวไทยใหญ่ถือว่า “โต” เป็นสัตว์ชนิดหนึ่งในป่าหิมพานต์ที่มีรูปร่างคล้ายกับจามรี แต่จะมีขนที่ยาวกว่าและมีเขาคล้ายกวาง ถือเป็นสัตว์นำโชคและจะนำมาซึ่งความรุ่งเรือง โดยจะรำคู่กับการรำกินรีที่จะมีให้เห็นได้เฉพาะตามถิ่นแถวนี้เท่านั้น

 

       ประเพณีปอยส่างลองหรือ งานบวชลูกแก้ว เพื่อทำการบรรพชาเป็นสามเณร เพื่อสืบสานไว้ในพระพุทธศาสนา โดยในช่วงเช้าวันนี้ ได้มีการจัดขบวนแห่ปอยส่างลองอย่างยิ่งใหญ่และสวยงาม พิธีบวชเณรปอบส่างลอง ในอดีตมักพบเห็นบ่อยที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน โดยเฉพาะในเขตอำเภอเมือง อำเภอขุนยวม และอำเภอปาย เป็นประเพณีที่สำคัญทางศาสนา และสืบทอดกันมาจนเป็นเอกลักษณ์ของจังหวัด จนกระทั่งในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ได้เกิดความขัดแย้งในวงกว้าง ครอบคลุมทุกทวีปและประเทศส่วนใหญ่ในโลก รวมทั้งในประเทศไทยในปี พ.ศ. 2482 (ค.ศ. 1939) สิ้นสุดในปี พ.ศ. 2488 (ค.ศ. 1945) ในระหว่างนั้นประเทศไทยได้ประสบปัญหาทางด้านต่างๆ มากมาย ทั้งทางด้านการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ทำให้ประเพณีปอยส่างลองถูกงดและเลิกไป จนกระทั่งเมื่อปี พ.ศ. 2525 อันเป็นปีฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ครบ 200 ปี ก็ได้มีการฟื้นฟูและจัดงานประเพณีปอยส่างลองขึ้นทุกๆปี จนถึงปัจจุบัน และประเพณีนี้ก็ได้ขยายไปยังจังหวัดใกล้เคียง คือ จังหวัดเชียงราย จังหวัดเชียงใหม่ ปัจจุบันยังพบที่ ตำบลท่าสายลวด อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก อีกด้วยขั้นตอนการจัดงานปอยส่างลอง วันแรกเรียกว่า "วันเอาส่างลอง"จะเริ่มด้วยขบวนแห่ลูกแก้ว ซึ่งลูกแก้วก็จะมีการแต่งกายอย่างสวยงามเปรียบเหมือนกับเทวดาตัวน้อยๆ แห่ไปโดยรอบตัวเมืองและหมู่บ้าน ซึ่งในขบวนแห่จะประกอบไปด้วยเสียงดนตรีอันแสดงถึงความสนุกสนานรื่นเริง จากเครื่องดนตรีของไทใหญ่ ได้แก่ มองเซิง (ฆ้องชุด) ฉาบ และกลองมองเซิง (กลองสองหน้า) วันที่สอง เรียนว่า "วันรับแขก" ก็จะมีขบวนแห่คล้ายๆกันกับวันแรก แต่ในวันที่สองนี้ในขบวนแห่จะประกอบด้วยเครื่องสักการะ ธูปเทียนต่างๆ เพื่อถวายพระพุทธ และเครื่องจตุปัจจัยถวายพระสงฆ์ ในช่วงเย็น หลังจากที่ลูกแก้วรับประทานอาหารแล้วเสร็จ ก็จะมีพิธีทำขวัญและการสวดคำขวัญ เพื่อเตรียมตัวให้ลูกแก้วซึ่งจะเข้ารับการบรรพชาในวันรุ่งขึ้น โดยผู้นำที่ประกอบพิธีก็จะเป็นผู้อาวุโส ที่ศรัทธาวัดทุกคนให้ความเคารพนับถือ วันสุดท้าย คือ "วันบวช" พิธีของวันนี้จะเริ่มด้วยการนำลูกแก้วไปยังวัด พอถึงวัด ลูกแก้วทั้งหมดก็จะกล่าวขออนุญาตเพื่อทำการบรรพชาจากพระผู้ใหญ่ เมื่อท่านได้อนุญาต ลูกแก้วก็จะพร้อมกันกล่าวคำปฏิญาณตน
และอาราธนาศีล แล้วจึงเปลี่ยนเครื่องแต่งกายจากชุดเสื้อผ้าส่างลองที่สวยงามมาเป็นผ้ากาสาวพัตร์สีเหลือง เป็นสามเณรอย่างสมบูรณ์ และจะบวชอยู่วัดหลายเดือนเนื่องจากเป็นช่วงปิดเทอมหรืออยู่ 2-3 อาทิตย์ก็ได้สาระแหล่ เป็นภาษาไทยใหญ่ แปลว่า แห่ , ส่างลอง หมายถึง ลูกแก้ว ชาวไทยใหญ่และชาวไทยผู้นับถือพุทธศาสนาในเขตอำเภอแม่สอด มักจะบวชเณรลูกหรือหลานของตนเองในช่วงปิดภาคเรียน ระหว่างเดือนมีนาคม-เมษายนของทุกๆ ปี เนื่องจากว่างจากการทำงานและลูกหลานไม่ได้ไปโรงเรียน จึงเป็นโอกาสดีที่จะนำบุตรหลานศึกษาพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าในช่วงปิดเทอม การจัดงานบวชลูกแก้ว(แหล่ส่างลอง)นั้น ถือว่าผู้ที่บวชลูกชายตนเองจะได้บุญหรืออานิสงส์มากถึง 7 กัลป์ ถ้าบวชลูกชายคนอื่นจะได้บุญ 4 กัลป์ และถ้าได้บวชลูกชายตนเองเป็นพระภิกษุ จะได้บุญ 16 กัลป์ ถ้าบวชลูกชายคนอื่นเป็นภิกษุจะได้บุญ 8 กัลป์ จึงมักจะมีผู้ที่มีฐานะดีหลายคนนิยมหาเด็กผู้ชายมาบวช โดยจะไปทาบทามจากผู้ปกครองที่มีฐานะยากจนและถือเป็นการสร้างบุญกุศลร่วมกัน เพื่อจรรลงไว้ในพระพุทธศาสนาให้เจริญสืบต่อไป

 

 

       ประเพณีกวนข้าวหย่ากุ๊ หรือประเพณีกวนข้าวหย่าฮู้ เป็นประเพณีท้องถิ่นที่จัดขึ้นเป็นประจำทุกปี มีความผู้กพันกับชุมชนและชาวบ้าน ผู้ที่ทำการเกษตรมาเป็นเวลาช้านาน โดยเชื่อว่าหลังจากทำนาหรือหลังจากการเก็บเกี่ยวข้าเสร็จ จะต้องมีการระลึกถึงบุญคุณของข้าวหรือพระแม่โพสพ ที่ได้คุ้มครองไร่นาของชาวบ้านให้มีข้าวไว้หล่อเลี้ยงชีวิตและเมื่อได้ข้ามาก็จะนำไปถวายวัดเพื่อความเป็นสิริมงคล และข้างนั้นจะต้องเป็นข้างใหม่ ประมาณเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี ชาวไทยใหญ่จึงจัดประเพณีถวายข้าว สืบต่อกันจนถึงปจุบัน สำหรับวัตถุประสงค์การจัดงาน เพื่อเป็นการสอบทอดประเพณีและอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่นให้คงอยู่ สร้างความรักความสามัคคีในชุมชน และเพื่อสร้างองค์ความรู้และทักษาในการกวนข้าวหย่าฮู้ให้แก่คนรุ่นหลังส่วนประกอบของข้าวหย่าฮู้ ได้แก่ ข้าวเหนียวนึ่ง น้ำอ้อย งาคั่ว ใช้ได้ทั้งงาขาวและงาดำ เนื้อมะพร้าวอ่อน ถั่วลิสงทุบพอแตก น้ำมันงาหรือน้ำมันพืช และกะทิ

       อุปกรณ์ที่ต้องใช้ ได้แก่ กระทะใบใหญ่ ไม้พาน ถาดหรือหม้อใบใหญ่ ใบตองกล้วยหรือถุงพลาสติกสำหรัยใช้ห่อหรือบรรจุขนม

       ขั้นตอนและวิธีการทำข้าวหย่าฮู้  เคี้ยวน้ำอ้อยหรือน้ำมันให้เหนียวพอสมควรจากนั้นใส่กะทิงลงไปกวนพอแตก ใส่ข้างเหนียวที่นึ่งสุกแล้วลงไป กวนจนข้าวแห้ง พอแห้งหมาดแล้วพักไว้ ปิดด้วยฝา รองด้วยในตองเพื่อให้สุกทั่วถึง ใส่ถั่วลิงสงคั่ว งานคั่ว มะพร้าวอ่อนและกวนให้เข้ากัน  ตักลงไปพักในถาด จัดแต่งให้ผิวหน้าเรียบ และบรรจุลงห่อ